شب کوری که در علوم پزشکی، Nyctalopia نامیده می‌شود. یک مشکل بینایی است. در این وضعیت، فرد شب هنگام و یا در محل‌هایی با نور کم دچار مشکلات بینایی می‌شود. در این حالت توانایی چشم در ایجاد کنتراست بین اشیاء کاهش می‌یابد و در هنگام ورود از روشنایی به تاریکی مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا چشم خود را با شرایط جدید سازگار کند. شب کوری می‌تواند از علائم بیماری‌های چشمی باشد. این مشکل می‌تواند ریشه ژنتیکی داشته باشد و یا در اثر ضربه به چشم و سوء تغذیه (کمبود ویتامین A) ایجاد شود. شب کوری را می‌توان به عنوان یک ناسازگاری با تاریکی توصیف کرد.
برای فهم بیشتر شب کوری ،باید بدانیم که عملکرد چشم در شب، در حالت طبیعی، به چه صورتی است.
عملکرد چشم در شب
شبکیه در قسمت پشتی چشم قرار گرفته است و نور پس از عبور از لنزها به آن می‌رسد. شبکیه از دو نوع سلول میله‌ای و مخروطی تشکیل یافته است که وظیفه آنها پاسخ به نور است. سلول‌های مخروطی نور روشن را دریافت می‌کنند و جزئیات این رنگ‌ها را درک می‌کنند. این سلول‌ها عمدتاً در مرکز شبکیه قرار دارند و تنها 10درصد از سلول‌های دریافت‌کننده نور را تشکیل می‌دهند. 90 درصد باقیمانده، سلول‌های میله‌ای هستند. این سلول‌ها نیز مسئول دریافت رنگ‌های تیره هستند. به عبارت بهتر توانایی دید در شب، از طریق سلول‌های میله‌ای صورت می‌گیرد. این سلول‌ها در لبه‌های شبکیه متمرکز شده‌اند و با نزدیک شدن به سمت شبکیه از تعداد آنها کاسته می‌شود. به علت این که این سلول‌ها تنها رنگ‌هایی با طیف خاکستری را تشخیص می‌دهند، تنها در محیط‌هایی با نور کم عمل می‌کنند. هنگامی که این سلول‌های میله‌ای آسیب ببینند، توانایی دریافت سیگنال‌های کم نور را نخواهند داشت. نتیجه این خواهد شد که هیچ نوع اطلاعات بینایی از اعصاب بینایی به مغز منتقل نمی‌شود. بنابراین در تاریکی، اطراف قابل دیدن نخواهد بود. در این حالت است که شب کوری ایجاد می‌شود.
علل رایج ایجاد شب کوری در افراد که قابل درمان نیستند
1) شب کوری مادرزادی
این نوع شب کوری همان‌گونه که از نامش پیداست، ناشی از نقص ژنتیکی است. که به دو شکل کامل و ناقص است.
- در شب کوری کامل، سلول‌های میله‌ای به هیچ عنوان به نور پاسخ نمی‌دهند. در محیط‌هایی با نور کم امکان دیدن به هیچ عنوان وجود ندارد.
- در شب کوری ناقص، سلول‌های میله‌ای به نور با توان بسیار پایینی پاسخ می‌دهند. در محیط‌های کم نور، قابلیت دید محدودی وجود دارد.
شب کوری مادرزادی با هر دو نوع ذکر شده با کاهش دقت بینایی، نزدیکبینی، دودوئک (Nystagmus) و انحراف چشم (Strabismus) همراه است. علت این امر هنوز ناشناخته است.
2) رتینیت پیگمونتوزا (Retinitis Pigmentosa)
یک بیماری ارثی و ژنتیکی است که با لکه‌های تیره بر روی شبکیه مشخص می‌شود. این بیماری از همان دوران کودکی با مشکلات بینایی آغاز می‌شود و تنها دید در شب محدود می‌شود. با افزایش سن بینایی فرد در طول روز نیز کاهش می‌یابد. در مراحل اولیه بیماری، تنها سلول‌های میله‌ای آسیب می‌بینند و با گذشت زمان این آسیب به سلول‌های مخروطی نیز می‌رسد. بنابراین با گذشت زمان فرد نابینا می‌شود. به طور کلی علت کاهش بینایی فرد، از بین رفتن تدریجی گیرنده‌های نوری شبکیه (سلول‌های میله‌ای و مخروطی) است.
به علت اینکه سلول‌های میله‌ای در لبه‌های شبکیه واقع شده‌اند. در این بیماری، دید فرد به صورت تونلی (tunnel vision) می‌شود.
هیچ درمان شناخته شده‌ای برای این بیماری وجود ندارد. ولی عینک آفتابی می‌تواند در نور روشن برای حفظ بینایی مفید باشد. برخی مطالعات نشان می‌دهد که مکمل‌های حاوی آنتی‌اکسیدان از جمله ویتامین A، C، E، اسیدهای چرب، امگا3، لوتئین و اسید آلفا لیپوئیک مفید هستند.
علل رایج ایجاد شب کوری در افراد که قابل درمان هستند
1) کمبود ویتامین A
کمبود ویتامین آ در دنیای صنعتی یک بیماری رایج به شمار می‌رود. که این امر علت اصلی افزودن ویتامین آ به مکمل‌های غذایی است. علل زیادی می‌تواند منجر به این مشکل شود. بیماری کرون (بیماری التهابی روده)، فیبروز کیستیک، بیماری سلیاک (خود ایمنی روده باریک)، نارسایی لوزالمعده، پرکاری و یا کم کاری تیروئید از جمله این علت‌هاست. در چنین مواردی استفاده از مکمل ویتامین آ مفید خواهد بود. اما سطح آن باید مورد نظارت قرار گیرد. زیرا ویتامین آ در دوزهای بالا می‌تواند کبد را سمی کند. اگر مشکل ناشی از بیماری سلیاک باشد، پرهیز از گلوتن و مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به بهبود سلامت روده با جذب مناسب ویتامین آ، کمک کند.
2) کمبود روی
روی یک ماده ضروری برای چشم‌ها است. وجود این ماده در بدن کمک می‌کند تا ویتامین آ جذب شود.
3) دیابت
افزایش قند خون در بدن منجر به آسیب بسیاری از بافت‌ها در بدن، از جمله چشم‌ها می‌شود. همانطور که قند در خارج از بدن بسیار چسبنده است، در داخل بدن نیز چسبنده است. اتصال قند به سلول‌ها گلیکاسیون (Glycation) نامیده می‌شود.. هنگامی که قند به سلول‌ها می‌چسبد، جدا شدن از سلول‌ها دشوار می‌شود و در عملکرد آنها اختلال ایجاد می‌کند. با گذشت زمان گلیکاسیون باعث آسیب دیدن چشم‌ها از جمله آسیب شبکیه (retinopathy) و آب مروارید می‌شود. دو شاخص اولیه در آسیب چشمی ناشی از دیابت، فقدان دید در شب بوده و دیگری مشکل سازگاری با نور است که هنگام آمدن به داخل منزل رخ می‌دهد. این مشکل را می‌توان با کنترل سطح قند خون، کاهش داد.
4) آب مروارید
با افزایش سن گردش خون در بدن کاهش می‌یابد و در نهایت با کدر شدن عدسی چشم، بینایی مختل می‌شود. اغلب افراد در زمان آغاز این بیماری متوجه نمی‌شوند. زیرا تاری عدسی چشم به آرامی پیشرفت می‌کند. از علائم اولیه آب مروارید، کاهش دید شبانه (شب کوری)، پیدایش هاله‌هایی در اطراف نور و تاری دید است. در صورتی که متوجه علامت‌های ذکر شده باشید. در مراحل اولیه می‌توان آن را درمان کرد.
5) جراحی لیزیک چشم
یکی از عارضه‌های جانبی عمل لیزیک اختلال دید در شب (شب کوری) و ظهور هاله در اطراف نور است. بنابراین قبل از عمل لیزیک باید به این نکته توجه داشته باشید. آزمایش‌هایی نیز در این راستا وجود دارد که می‌توانید قبل از عمل با انجام این آزمایشات احتمال رخداد این نارسایی را بررسی کنید.
6) نور خورشید
قرار گرفتن بیش از حد معمول در برابر خورشید، می‌تواند به شبکیه آسیب برساند که منجر به کاهش دید در شب می‌شود. استفاده از عینک آفتابی می‌تواند باعث پیشگیری شود.
